Reis naar Kenia
Van 25 oktober tot 2 november 2021 is het bestuur op bezoek geweest in Kenia. Van dit bezoek heeft Matthieu een blog bijgehouden. Deze is hieronder te lezen.
Reis naar Kenia
Op maandag 25 oktober zullen we met 4 mensen vertrekken voor een reis naar Kenia. Een groot onderdeel van deze reis zal ook een bezoek aan de projecten bij Boma Letu zijn. In deze blog wordt u op de hoogte gehouden van de vorderingen van de reis.
Zondag 24 oktober, Nederland
Een nieuwe hoop
Dinsdagochtend half acht, na één jaar en 9 maanden weer wakker worden in Kenia. Hoewel het elektriciteitsalarm zijn best heeft gedaan om ons van slapen af te houden. Toch ironisch als je naast het hoofdkantoor van het electriciteitsnetwerk slaapt.
Het is tekenend voor het land waar je de (zaken)mensen met de nieuwste Iphones en Nikes ziet lopen. Maar waar basisvoorzieningen zoals elektriciteit, water en openbaar vervoer matig tot slecht geregeld is voor de algehele populatie. Kenia is een land van intrigerende contradicties.
In het land waar de stevige lockdowns (in stedelijk gebied) pas sinds 20 oktober achter de rug zijn. Waar de gemiddelde Keniaan het financieel-economisch zwaar had en waar de overheid begonnen is aan meerdere mega infrastructurele projecten: zoals een nieuwe snelweg vanaf de luchthaven naar de andere kant van de stad volledig via fly-over. Deze projecten ‘moeten’ volgend jaar December klaar zijn. Een goede timing met het oog op de verkiezingen eind 2022.
Daarmee doet het lijken alsof het land zich, ondanks Covid-19, sterk ontwikkeld. Echter, de realiteit is minder rooskleurig. De Kenianen die we spreken verhalen van een zware tijd. De reisbeperkingen en de lockdowns zorgde voor baanverlies en zette de onofficiële economie (e.g. straatverkoop, matatu’s, boda boda taxi’s) in stedelijke gebieden volledig stil. Ook mensen met een baan werden niet gespaard van gedwongen salaris verlagingen. Tegelijkertijd stegen de kosten voor voeding en educatie, waardoor het voor veel Kenianen moeilijk rondkomen was en is.
Maar er gloort hoop. Terwijl ik dat schrijf rijden we langs één enkele boom met prachtige paarse bloesem. De boom doet me denken aan Kenia. De potentie en de pracht van het land en hoe die met de juiste zorg naar de voorgrond kan worden gehaald. Ongeacht hoe bar en boos de omstandigheden zijn.
Ook doet het me denken aan ons project: Boma Letu. Hoe staat de bloesem daar in bloei? Of geloof ik alleen in een droom en is de hoop verdord? Morgen zien we het antwoord onder ogen.
Dinsdag 26 oktober, Nyeri
Indrukken en verwachtingen
Het is woensdagochtend zes uur. Alleen kijk ik uit over de waterpoel bij ‘The Ark’. Het regent in de bergen van Aberdare National Park. Om me heen zijn de vele vogels aan de dag begonnen, terwijl ik langzaam wakker word. Er zijn verder nog geen andere dieren te bekennen. Ik vraag me af of het de hyena’s gelukt is om de waterbuffel neer te halen, waar ze gisteravond op aan het jagen waren. En of de olifantenkudde succesvol hun jong konden beschermen van diezelfde groep. Gisteravond hadden we het geluk om het wild van dichtbij mee te maken, iets om dankbaar voor te zijn.
Vandaag rijden we door naar Busia, maar eerst ontbijten en terug naar de bewoonde wereld. Daarna, via Nakuru; Mohoroni en Kisumu naar Busia. Ongeveer 400 kilometer, een dag rijden. Dat lijkt lang voor Nederlandse maatstaven. Echter, in Kenia werkt het wegensysteem anders. Er is geen onderscheid in snelwegen, provinciale wegen of 60 km weggetjes. In plaats daarvan is er één weg met vaak maar één baan, met veel drempels. In feite rijden we de max snelheid (80 km p/u) totdat we een drempel spotten, op tijd afremmen tot 30 km/h of langzamer. Tenminste als we goed spotten en de drempels op tijd zien… Niemand is immers perfect.
De reden voor de drempels is ervoor te zorgen dat de matatu’s (private pendelbus) en de boda boda’s (taxi op moter) niet overal als gekken langsscheuren. Dat doen ze al voldoende met drempels.
Bij de drempels staan of zitten vaak straatverkopers. Als verkeer dan toch vaart verminderd, waarom dan niet proberen een fles water, fruit, groente of mondmaskers te verkopen? In de nederzettingen kunnen we goed zien wat er lokaal veel wordt verbouwd. We tellen makkelijk twintig tot vijftig kraampjes voor rijst, uien, bananen, wortels of sinaasappels. Ik laat me vertellen dat de markt-weg verkopers als een broker fungeren tussen de kleine boeren en de forenzen. De producten worden gekocht van de boer en met marge verkocht aan de Kenianen, die tussen twee willekeurig grote plaatsen forenzen en onderweg boodschappen moeten/willen doen.
Om de ongezonde concurrentie te reguleren worden per nederzetting prijsafspraken gemaakt, dus geen hamsterweken voor de lokale bevolking. Het betekent ook dat een verkoper zich niet zal gaan onderscheiden op sales strategie, omdat dit tegen de groep in gaat. Het komt dus aan op vroeger beginnen, langer doorgaan en proberen de klant aan je te binden. Of net zolang wachten totdat de andere kraampjes zijn uitverkocht.
Onderwijl naderen we het eind van de dag en Busia. Bij Boma Letu weten ze nog niets van ons bezoek. Het is daar vandaag voor zowel hun als ons een verrassing. We komen bij de nederzetting Matayos. Hier slaan we linksaf de onverharde wegen van het binnenland in. Na tien minuten komen we over de heuveltop heen die op Boma Letu uitkijkt…
En wat we zien is verbazing over een aantal mzungu’s die de heuvel af stevenen. Het welkom is desalniettemin warm. Ook valt het ons niet tegen wat we zien: de gebouwen staan nog. Er staan er zelfs meer. Het medisch centrum is in gebruik en er is een klaslokaal bijgebouwd. De investeringen van de laatste twee jaar lijken dus grotendeels geland. Er is zelfs een apotheek geopend naast de markt van Matayos. We doen een snelle rondgang langs de slaapzalen, kippen, visbakken en het medisch centrum.
Het plaatje lijkt te kloppen, maar er zijn wel wat aandachtspunten: de omheining van de school, biogas digester (die doet het vandaag niet), aantallen bedden. Goed om deze punten morgen te bespreken in de vergaderingen van morgen.
Alles heeft zijn tijd en voor ons is het tijd voor rust. Na een lange dag komen we om half acht aan in het Chef West hotel. Even een kort moment van bezinning op de verhalen die de morgen ongetwijfeld gaat brengen.
Woensdag 27 oktober, Busia
Tijd voor transparantie
Donderdagochtend vier uur. Ik word wakker van de oproep van het ochtendgebed. Ik probeer weer in slaap te komen, terwijl ik nadenk over de onderwerpen die we vandaag willen bespreken. Geen goede combinatie. Na één jaar en negen maanden is het broodnodig om elkaar diep in de ogen te kijken en pittige gesprekken te voeren. Het centrale thema: transparantie. Hoe kom ik op duizenden kilometers afstand tot een werkbare relatie waar ik mijn vertrouwen behoud om de mensen op Boma Letu de ruimte te geven, terwijl zijn ons ‘eerlijk’ informeren over de huidige stand van zaken. ‘Eerlijk’ als in eerlijk genoeg. Ik denk voor geen moment dat ons altijd verteld wordt hoe de vork exact in de steel zit. Voor die mate van transparantie zijn onze culturen (nog) te verschillend, het begrip van beide kanten nog niet voldoende. Voor alles komt een tijd en ik kan altijd blijven dromen.
Maar vandaag niet meer. Het is vijf uur en de markt begint, direct naast het hotel. Onder het genot van de African Beats vanaf de markt duik ik maar onder de douche. Markten in Kenia beginnen over het algemeen vroeg. Het is ook niet vreemd als de marktverkopers al rond twee uur in de ochtend beginnen. Voor de verandering ben ik een keer dankbaar voor een avondklok. Het vroege tijdstip houdt de klanten in ieder geval niet tegen. Op het moment dat we gaan ontbijten lijkt het wel dat half Busia al op de markt is. Gezien de aantallen kraampjes kan je ook beter maar vroeg beginnen. Het lijkt mij lastig kiezen als er van elk soort product twintig kraampjes te vinden zijn. Ik vraag me ook nog steeds af hoe de marktverkopers op deze manier een zelfredzaam bestaan kunnen opbouwen. Niet een vraag die ik vandaag kan beantwoorden, laat ik me focussen op Boma Letu.
Acht uur de auto in, half negen daar. Één dag om één jaar en negen maanden door te spreken. Er is teveel gebeurd om op te noemen en niet elke vraag gaat vandaag een antwoord krijgen. Voor nu springt er voor ons één vraag uit: welk verhaal, welk frame is waar?
De afgelopen jaren is Boma Letu gegroeid van een klein weeshuis met een paar kinderen, naar een door de gemeenschap gedragen project welke kansarme, verwaarloosde kinderen een toekomst geeft. Dat succes brengt ook jaloezie en wilde geruchten met zich mee, een menselijk gegeven. Maar de beschuldigingen die ons afgelopen juni bereikten kwamen van de tweede vrouw van Phaustine, zonder initieel enig tegengeluid. Het heeft ons een aantal slapeloze nachten gekost voordat we uit betrouwbare bronnen konden achterhalen dat het motief voor deze geruchten rancune was (en is).
Het zaaide echter ook twijfel in hoeverre aan ons de waarheid verteld wordt. In welke mate houdt men de schijn op en worden wij als naïve westerlingen om de tuin geleid. Of is het frame dat zij ondanks de ‘haters’ eerlijk en oprecht hard werken om Boma Letu te laten slagen (en zijn wij te Nederlands-kritisch)? Wat is waar?
Één ding is zeker: de waarheid is wit noch zwart en genuanceerder dan ik zelf vaak zou willen, maar het heeft voor nu geen zwart randje. Het plotselinge bezoek heeft Phaustine overvallen, maar het project valt niet door de mand. Integendeel: de investeringen van de afgelopen tijd werpen hun vruchten af, waarbij het medisch centrum de positieve uitschieter is. Er zijn bijvoorbeeld al 22 baby’s geboren, zonder enig overlijden. Natuurlijk zijn er punten van kritiek, we blijven immers Nederlanders. Echter, het antwoord en en de uitleg die we krijgen is steekhoudend.
Wat is er dan waar van de geruchten? Het blijkt dat dit een soap is die al sinds eind 2020 loopt. Wij zijn blijkbaar later ingetuned. De nu tweede ex-vrouw van Phaustine stal in 2020 een substantieel bedrag via cash en MPesa (mobiele geld transfer app). Zo substantieel dat Phaustine een deel van zijn ouderlijk land moest verkopen. Toen Phaustine erachter kwam wat zij had gedaan heeft hij haar weggestuurd. Uit wraak zette zijn een tweetal meiden aan tot het doen van aantijgingen jegens medewerkers op het project. Daarop heeft Phaustine zijn medewerkingen verleend aan verschillende onderzoeken van de politie en het ministerie. Daaruit kwam naar voren dat de beschuldigingen ongegrond waren. Daarop zijn de twee meiden ook weggegaan bij het project.
Ik kan zien dat het verhaal Phaustine en Brevin, de zoon van Phaustine, aangrijpt. De waarheid is echter ook dat ze ons totaal niet betrokken hebben, waardoor de geruchten bij ons meer grond konden krijgen dan nodig. De vraag is dan ook of en hoe dit in de toekomst verbeterd?
Het geeft mij een dubbel gevoel. Het voelt goed om te zien dat de inspanningen van eenieder die betrokken is in Nederland aantoonbaar vrucht dragen. Aan de andere kant kan deze relatie geen standhouden als we geen deelgenoot worden gemaakt van het wel en wee op Boma Letu en in Kenia. Hoe moeilijk het ook is, zonder transparantie wordt het vertrouwen onvoldoende gevoed voor een duurzame gelijkwaardige relatie.
Hoe kunnen we elkaar hierin vinden? Hoe komen we in het juiste frame? Excuses en beloftes te over, maar wat is waar en wat is het waard? Ik vermoed dat er nog een tijd gaat komen om dat uit te vinden…en ik kan altijd blijven dromen.
Donderdag 28 oktober, Busia
Geduld is de sleutel
De vierde volledige dag in Kenia. Vandaag gaan we ons al een klein beetje voorbereiden op de terugreis. Daarvoor hebben we namelijk een PCR-test nodig die niet ouder is dan zesennegentig uur. Daarom zitten we deze morgen eerst in het ziekenhuis. De test wordt afgenomen ergens tussen negen en tien uur. Het is altijd een verassing of je snel geholpen wordt of dat je geduld op de proef wordt gesteld. Gelukkig zijn we het schoolvoorbeeld van geduld. Het geeft mij in ieder geval tijd om te observeren en schrijven.
Als ik het heb over een ziekenhuis of ons medisch centrum, is een een shift in het beeld noodzakelijk. In Nederland hebben we hoogwaardige infrastructuur en hygiëne standaarden, dat is hier anders. Veel ruimtes grenzen aan de buitenlucht en daarmee zijn de ruimtes ook stoffiger. Het proces (en de wachttijden) zijn anders dan in Nederland. Ik zweef zelf tussen verbazing en consternatie, maar weet ook dat ik het beste geduldig kan meebewegen met het frame om zeker te zijn dat er vandaag een test wordt afgenomen.
De PCR-test is in het ziekenhuis dan wel weer goedkoper dan in Nederland (10 versus 70 euro). Tenzij je naar een privaat ziekenhuis staat en ze je een poot uitdraaien met een prijs voor 70 euro. Je gaat je afvragen wat dat betekent voor de huidige prijzen voor een test in Nederland.
Na een proces van tweeënhalf uur hebben we de PCR-test met succes afgerond. We rijden vervolgens door naar de moeder van Brevin en de eerste ex-vrouw van Phaustine. Zij is een paar jaar eerder bij Phaustine weggaan en woonde eerst in een krot. Wij hebben Brevin toen in de gelegenheid gesteld om voor haar een goed huis te bouwen. Door de huidige perikelen met de tweede ex-vrouw, willen Teun en ik nu meer weten van wat er toen is gebeurd.
Gisteren heeft Teun nog één op één met Phaustine gesproken. De relatie tussen beide schijnt goed te zijn, maar het is tijd om beide kanten van het verhaal te horen. Voor mij is het vooral belangrijk hoe zij Phaustine ziet. We weten dat Phaustine een moeilijke jeugd heeft gehad. Toen hij negen jaar was waren beide ouders al overleden. Vanaf dat moment heeft hij zelf moeten zorgen voor eten, inkomen, school, studie. Het profileert hem als iemand die gewend is om zelf zijn zaken te regelen, onafhankelijk is en niet gewend is hulp te vragen of te delen. Die modus klinkt mij erg bekend in de oren. Hij weet echter ook dat Boma Letu niet gaat slagen zonder onze ondersteuning en is dankbaar. Toch doet hij ondertussen op het project bijna alles zelf: administratie, op het land werken, vergaderen. Hij slaapt slecht (2 uur per nacht) en is moe, maar probeert toch door te gaan. Het is inspirerend en frustrerend tegelijk. Hopelijk vinden we aanwijzingen voor een weg om dit tijdig te veranderen.
We treffen een vrouw die nu gelukkig woont in haar eigen huis en haar eigen gewassen teelt. Op de vragen over Phaustine geeft ze aan dat ze uit elkaar zijn gegroeid. Phaustine was constant gefocust op het project. Hij duldde geen tegenspraak en ging autoritair te werk. Ze vertelt dat ze de basisschool op Boma Letu had opgericht, maar dat Phaustine dat al overnam. Op een dag had ze er genoeg van en in overleg met de kerk is toen besloten om uit elkaar te gaan. Een lange tijd hebben ze elkaar niet of nauwelijks gesproken. Maar de laatste tijd komen ze weer nader tot elkaar. Ze geeft aan dat Phaustine veranderd is, dat hij zachter is geworden en dat hij haar de laatste tijd ook bezoekt. Wat er nog meer in het verleden is gebeurd blijft in nevelen gehuld. Laten we ons nu focussen op de toekomst.
Van de moeder van Brevin rijden we naar Boma Letu voor de laatste besprekingen en bezoeken. We bezoeken het medisch centrum en beproeven natuurlijk even de kwaliteit van de zorg. Dan weer naar Busia, zodat we Phaustine kunnen leren hoe hij met een bankpas geld kan opnemen. Het scheelt namelijk behoorlijk in de hoeveelheid transferkosten die we moeten betalen (4 euro in plaats van 40).
Na een drankje en social talk is het tijd om afscheid te nemen. Phaustine vertrekt terug naar Boma Letu. Hopelijk spreken we elkaar weer over een paar weken via Zoom en kunnen we de volgende stappen gaan zitten. Ik zet de laptop aan om een aantal nieuwe ideeën in het projectplan uit te werken. Het is tenslotte beter om ijzer te smeden wanneer het heet is en de visie nog kraakhelder. Morgen vertrekken we naar Kitale, tijd voor een weerzien met oude bekenden.
Vrijdag 29 oktober, Busia
Verwonderingen en verwachtingen
Zaterdagochtend vroeg, we zitten weer in de bus voor de volgende etappe. Vandaag reizen we eerst drie uur naar Kitale, en na een kort bezoek, rijden we in twee uur door naar Kakamenga. Onderweg is er tijd genoeg om na te denken: over het project en over de manier waarop het land en de cultuur in elkaar zit.
Één van de zaken waarover ik mij blijf verwonderen is dat veel mensen in de landelijke gebieden met je op de foto willen. Als je ze ons durven te benaderen tenminste. De dokter, de zusters, de hotelmanager, boda boda chauffeurs, en ga zo maar door. Ondanks dat ik al jaren in Kenia kom, vind ik het nog steeds vreemd. Niet dat het hele land zo werkt. In de grote steden zoals Nairobi en Mombasa zal het niet gebeuren.
Maar op de plekken waar blanken niet zo vaak komen is het een soort van statussymbool, vergelijkbaar met een foto of handtekening van een bekend persoon. Het voelt raar, alsof je op een voetstuk wordt geplaatst zonder een bijzondere prestatie geleverd te hebben. Ik vraag me af of dit niet een bepaald frame in stand houdt of dat het geen probleem is om de mensen hun foto te gunnen. Waarschijnlijk zijn beide statements waar.
Onderweg merken we ook dat het land er ook schoner uitziet. Er ligt iets minder afval langs de kant van de weg, zoals plastic tassen en flessen. Plastic tassen zijn tegenwoordig ook bij de wet verboden en er staan flinke boetes op. Daarnaast zie je in de steden langzaam een paar publieke vuilnisbakken verschijnen, gesponsord door de Wereldbank. Niet dat ze gebruikt worden. Het afval ligt in de steden nog overal behalve daar. Enkel het implementeren van een technische oplossing (prullenbakken) voor een adaptief probleem (mindset over waar je afval weggooit) heeft geen zin. Zeker niet als er ook geen vuilophaal service is ingericht. Het toont hoe tot op de hoogste niveaus plannen en oplossingen slecht worden uitgedacht en doorgedacht. Van vuilnis , tot het educatieve systeem (zie onderstaand gesprek tussen rechter en minister van onderwijs). Niet dat dit mij vreemd is. In Nederland hebben we vaak dezelfde problemen. Zeker als er geen goede business analyses worden uitgevoerd.
Inmiddels zijn we gearriveerd in Kitale. Hier hadden we voorheen ook een project: Grace4Needy. Echter, jaar na jaar was er geen progressie op zelfredzaamheid en verdwenen de investeringen in een zwart gat van mislukte projecten. In 2018 hebben we als bestuur besloten onze betrokkenheid hier stop te zetten en ons volledig te focussen op Boma Letu. Daardoor kon Teun één van zijn sponsorkinderen, Neema, niet meer steunen. In de afgelopen jaren heeft Teun geprobeerd contact te houden, maar besloten haar niet te steunen. Simpelweg omdat de voogden niet te vertrouwen waren Hij is echter wel betrokken en wilde graag weten hoe het met haar gaat.
De ontmoeting voelt gespannen en geforceerd. De teleurstelling is nog steeds voelbaar. In ieder geval heeft Teun even tijd om bij te praten met Neema. Na een klein uurtje vertrekken we weer. Onderweg naar Kakamenga denk ik na of ik niet te streng en veeleisend ben. Of ik niet teveel verwacht van mensen hier in Kenia. Of ik niet meer medelijden hoor te hebben. Terwijl ik hierover aan het denken ben lees ik een passage uit ‘Immunity to Change’, over ‘probecito’ (arme kleintjes) cultuur. Een cultuur vol met sympathie en bezorgdheid, een cultuur die zegt: er zijn al zoveel obstakels voor deze mensen om te overwinnen, hoe kunnen wij het maken om hun lijden te vergroten door ze te houden aan hoge verwachtingen?
Die cultuur van lage verwachtingen komt niet per se voort uit discriminatie of ambivalentie, maar uit liefde en oprechte bezorgdheid. Ongeacht de achterliggende beweegredenen blijft het resultaat even schadelijk: een excuus om niet aan enige verwachting te voldoen en de geboden kansen te verkwisten.
Voor mij verdient ieder persoon ten minste één kans om zich te ontwikkelen en zijn talenten te vergroten. Er zijn genoeg mensen in de wereld die niet zo’n kans krijgen. Als ik zo’n kans kan bieden vanuit mijn bevoorrechte positie zal ik dat doen.
Die geboden kans brengt dan ook een verwachting met zich mee om er voor de volle 100% voor te gaan. Niet een verwachting dat alles de eerste keer slaagt, ‘there is no such thing as a 100% guarantee’; maar een verwachting van blijven groeien, leren en je visie najagen.
Dat is de reden om te blijven dromen en geloven en mijn energie te stoppen in projecten, zoals Boma Letu, die aan het eind van de dag verwachtingen waar maken.
CS MAGOHA APPEARS BEFORE THE COURT.
Judge: What could be the reason why most Kenyans are opposing CBC?
Magoha: Those are politicians who are looking for fame.
Judge: Before piloting of CBC, was public participation done?
Magoha: This is a government’s project spearheaded by H.E the president. It does not need public participation.
Judge: Why did you implement this curriculum without proper piloting?
Magoha: CBC is good, it will make our children to create jobs in the future.
Judge: Where will junior secondary be conducted, in primary or secondary?
Magoha: H.E the president will guide us on what to do. He is the only one who knows.
Judge: How will you place the learners in Junior Secondary?
Magoha: We shall cross the bridge when we get there.
Judge: CBC class should have a maximum of 25 learners per class. Schools have over 60 learners per class.What mechanisms have you put in place to encounter this?
Magoha: CBC is good. Only some few Kenyans who don’t want to embrace change are opposing this wonderful president’s agenda.
Judge: Many schools are lacking resources, they lack computers, electricity and other resources. Do you have any plan to assist them ?
Magoha: Teachers should improvise. Let them improvise electricity, computers and internet. CBC is all about improvisation.
Judge: How sure are you that CBC can effectively take place in Kenya and achieve its objectives?
Magoha: CBC is here to stay.
Judge: CBC failed in South Africa. Why do you think Kenya can manage CBC if it failed in South Africa?
Magoha: CBC is doing well in USA, Singapore, Luxembourg and China. Those countries are our our friends, we can match their programs.
Judge: Why have you refused to listen to experts in education sector?
Magoha: I’m a professor and I can’t be advised by people who are not of my calibre. Only His Excellency president Uhuru Kenyatta can advise me.
Judge: Well, we shall need you here again during the final verdict in the course of next month.
Zaterdag 30 oktober, Kakamega
Aan alles een einde en een begin
Uitkijkend over Lake Elementeita bedenk ik me dat de Keniareis ten einde loopt. Vanmiddag vertrekken we naar Jomo Kenyatta Airport. Een korte reis en onuitwisbare herinneringen in een land van tegenstellingen.
Gisterochtend bezochten we een kerkdienst van de Evangelische Gemeente in Kakamenga, de kerk waar Brevin vaak naartoe gaat. De dienst ving aan om 7 uur s’ochtends op de universiteitscampus van Kakamenga. Meer dan een uur praise en gebed in een ruimte met holle akoestiek, waardoor het net voelt alsof je met je hoofd onder een waterval staat. Als stijve Nederlander weet je niet wat je meemaakt of meekrijgt, maar het swingt regelmatig wel. Maar ook een overdenking over aanvullend leiderschap, wat goed had gepast op een TED-conferentie. Precies over een onderwerp dat voor ons en Boma Letu relevant is.
Toen ik om me heen keek zag ik een nieuwe generatie Kenianen bij wie het verhaal binnenkwam. Een verhaal over integer leiderschap in een land dat hoog scoort op de corruptieschaal. Onderweg naar Lake Elementeita vraag ik me af of dit land in de toekomst echt gaat veranderen, kan veranderen. Ik ben sceptisch en tegelijk hoopvol. Sceptisch en hoopvol voor veranderingen voor de verkiezingen van volgend jaar, de toekomst van deze generatie, de toekomst van het project.
‘Change is the name of the game’. Aanpassen en omgaan met de nieuwe werkelijkheid is in mijn ogen noodzakelijk voor het voortbestaan van het project en voor de toekomst van het land. Aan elke fase komt tenslotte en ten slotte een einde. Terugkijkend op ons bezoek concludeer ik dat Boma Letu is gegroeid. Van een kleine opvanglocatie met nauwelijks inkomsten in 2015, tot een gemeenschap die steeds meer leert op eigen benen te staan. Die groei vergt ook verandering in leiderschap. Niet één persoon meer die alles zelf doet, maar complimentair leiderschap waarin taken en verantwoordelijkheden worden gedelegeerd. Ik hoop dat Phaustine dit ook begint in te zien. Gelukkig zit zijn zoon op dezelfde lijn en kunnen we de overdenking van zondag met hem delen.
Ik geniet nog een tijd van het uitzicht: van de verschillende vogels in het meer. De herinneringen aan de hyena jacht. De rust van de natuur en de chaos in de stad. De frustratie en inspiratie over de verschillen met Nederland. De verwondering die ik ervaar met alles wat ik hier zie en beleef. Zo anders en toch ook zo vergelijkbaar. Elke keer een unieke ervaring, maar aan alles komt een eind. De reis terug begint.
Maandag 1 november, Lake Elementeita
